Het zijn de mores, sukkel!

Regels zijn er om nageleefd te worden, nietwaar? Maar voor anderen geldt juist het omgekeerde: regels zijn er om niet nageleefd te worden!
Ik herinner me een judovader die vond dat zijn judoënde dochters alles mochten doen om maar te winnen want daar gaat het op de eerste plaats om. Het is aan de scheidsrechter om de zondaars te bestraffen en niet aan de zondaars om niet te zondigen. Tja!
Professioneel sporten kan niet zonder regels. Daarvoor zijn de belangen te groot. Maar een potje voetbal op een plein moet het ook van de regels hebben anders telt al snel het recht van de sterkste.
Zo heeft de brede samenleving ook regels nodig om het leefbaar te houden voor iedereen.
Stel je eens voor dat een vrachtwagenchauffeur het rode stoplicht mocht negeren gewoon omdat hij nu eenmaal achter het stuur zit van een potentieel moordwapen op acht plus wielen. Misschien rijden dat soort types daadwerkelijk rond, de verkeershufters. In de meerderheid zijn ze gelukkig niet.
We kennen geschreven en ongeschreven regels. Geschreven regels zijn de norm en afdwingbaar. Wie, maakt niet uit wie, een norm overtreedt, kan bestraft worden.
Ze bieden daarom duidelijkheid en voorspelbaarheid en doen recht aan ons gevoel van rechtvaardigheid; zijn in principe ook toegankelijk voor iedereen, al kost die toegang soms de nodige energie, tijd en geld.
Deze regels hebben een liefde-haatverhouding met de mensen voor wie ze gelden. Liefde, wanneer het de ene partij in een bepaalde situatie goed uitkomt, bijvoorbeeld wanneer overstekende voetgangers bij een zebrapad keurig voorrang krijgen van een vrachtwagenchauffeur. Haat, bijvoorbeeld op het moment dat een foutparkeerder beboet wordt en zich beklaagt over de korte tijd die zijn auto er gestaan heeft.
In dit opzicht zijn geschreven regels een noodzakelijk kwaad.
Als geschreven regels belangrijk zijn voor de samenleving als geheel en voor de individuele burger dan zijn de mores als onderdeel van ongeschreven regels dat in het kwadraat.  Vooral voor het individu omdat niet-naleving tot (sociale) uitsluiting kan leiden. De omgeving laat je merken dat je ‘anders’ bent en er daarom niet ‘bij hoort’. Dat ‘voel’ je dan zonder te weten wat er precies aan de hand is, juist omdat het ongeschreven regels zijn!
Het zijn net onzichtbare piketpalen of in de grond verstopte elektrische palen.  De persoon die daar niet hoort (te zijn) moet zich er vaker aan hebben gestoten of er tegenaan zijn gereden om te weten dat ze daar staan.
De mores nemen dus een bijzondere plaats in binnen de familie van de ongeschreven regels.
Ze gaan op organische wijze van generatie op generatie over vergelijkbaar met de manier waarop een kind zijn moedertaal leert spreken. Op den duur worden ze een tweede natuur zodat je niet meer beseft dat ze er zijn. Wie realiseert zich dat hij ademhaalt?
Een nieuw lid van een sociaal domein ervaart de daar heersende mores als een gesloten bolwerk. Je kunt ze niet als voorbereiding op een cursus leren en eenmaal toegetreden vertelt niemand je welke ze zijn. Ook niet als je ze overtreedt trouwens! Verwacht in eerste instantie geen directe afkeuring maar wees alert op subtiel verpakte signalen waarvan de kleuren een weergave zijn van de ernst van de overtreding. Geel waarschuwt voor naderend gevaar, stuur bij sukkel. Is de kleur rood, dan is het gevaar niet meer te ontwijken. De aanvaring is nu direct en hard met uitsluiting van de brokkenchauffeur tot gevolg. Over de begane zonde zelf wordt nooit gecommuniceerd!
Beschouw de mores maar als de binnenste laag van een gesteente. Om er te komen, om er bijvoorbeeld olie uit te halen, moet een boormachine talloze staalharde boorkoppen verslijten. Dat is de arbeid die een nieuwkomer moet verrichten om een beetje vat te krijgen op de moeder aller regels, een levenslange helse klus.
Klaar ben je er dus nooit mee want elk sociaal domein kent zijn eigen mores die om loyale naleving vragen. Of het nou gaat om de mores in de schoolkantine, universiteitscampus, het bestuur van de sportvereniging of politieke partij dan wel de bestuurskamer van een beursgenoteerd internationaal bedrijf, de mores zijn immer alom onzichtbaar aanwezig. Toegang, acceptatie en succes, allemaal hangen ze af van de mate waarin de mores bedreven worden.
Je zou bijna denken dat mores een uitvinding zijn van president Trump.
Vraag het hem en de uitvinding wordt achteloos geclaimd. Trump, wiens gezelschap ‘verdiend’ wordt als je permanent voldoet aan drie criteria: loyaliteit, loyaliteit en loyaliteit!
“Er gaat niets boven Groningen. ”Pardon!
Er gaat niets boven de eigen ervaring, om wijlen Henk Vonhoff, oud-commissaris der Koningin van Groningen maar te parafraseren.
Lees mee.
1994. Ik heb mijn eerste serieuze baan, bijna vier jaar na aankomst in Nederland. Bij weer een koffieronde op het werk krijg ik de vraag: “Amayota, koffie?”, gevolgd door mijn standaardantwoord: “Nee, dank je!”
Waarom zou ik, in Suriname dronk ik ook geen koffie, sowieso geen gemeengoed daar. Totdat ik een keer zomaar uit het niets antwoord: “Ja, graag!”
En tot mijn verbijstering juicht de dienstdoende ober: “Yes, Amayota wil koffie!”
Hoe lang het geduurd heeft voordat het kwartje viel? Weet ik niet meer. Zo iets verloopt niet lineair. Het is meer een reeks van soortgelijke voorvallen die tot dat inzicht leiden. Dat een patroon zich opdringt. Denk maar aan het aha-moment van een rechercheur die op een moordzaak zit. Dan gaat een wereld open.
Dat de koffieronde een sociaal moment is, om even het werk het werk te laten. Tijd om bij te kletsen. Om die etterbak van een baas te hekelen of het slordige kapsel van die ene collega te beroddelen. Of het te hebben over die rare snuiter die maar niet mee wil doen.
Ja, dat de koffieronde niet betekent dat men werkelijk trek heeft in koffie. Vaak is de koffie van de vorige ronde nog niet eens op! Dat je assertief genoeg bent om te zeggen: “Nee, dank je. Doe mij maar een kopje thee”.
Dat je ziet dat niet steeds dezelfde collega’s obereren maar dat iedereen een keer aan de beurt is, zonder afspraak! Wees er zelf bij, in de keuken of bij de koffieautomaat om anderen te fileren of er gewoon te zijn voor de laatste nieuwtjes.
Want opmerkelijk aan de koffieronde is dat er vaak meerdere collega’s aan meedoen, met twee is het natuurlijk gezelliger!
In een hoogontwikkeld land als Nederland kun je begrijpelijkerwijs niet zomaar een baan krijgen, betaald of onbetaald. Of je duurzaam bewegen in welk ander sociaal domein van enig belang dan ook.
Diploma’s, werkervaringen, de juiste eigenschappen, je moet er allemaal aan voldoen. Zonder succesgarantie wel te verstaan! Voor goede kans op succes mag je beslist geen vreemdeling zijn in Moresland.
Er gaat niets boven de mores!
Observeer ze eindeloos. Omarm ze. Verinnerlijk en bedrijf ze.
Want: het zijn de mores, sukkel!